Antonin Dvorák (1841-1904)

Alhoewel Uit de nieuwe wereld voor velen onder ons niet echt 'nieuw' meer zal zijn, blijft Dvoraks Negende Symfonie een prachtig stuk. Dat de componist in deze symfonie zijn bevindingen uit de nieuwe wereld Amerika heeft willen vastleggen, is algemeen bekend. Minder bekend is hoe deze Tsjechische componist zo ver van huis is terechtgekomen.

In september 1892 zette Dvorak zijn eerste voetstappen op Amerikaanse bodem. Hij was naar New York gekomen om de positie van directeur te bekleden van het 'National Conservatory of Music', gesticht door Mrs. Jeanette Thurber. Een van zijn eerste taken was plaatsnemen in de jury die de ingezonden composities beoordeelde voor de Mrs. Thurbers prijzen. Zij had 1000 dollar uitgeloofd voor de beste opera, het beste oratorium en libretto, 500 dollar voor de beste symfonie en cantate en 300 dollar voor het beste concert; voorwaarde was wel dat deze werken door geboren Amerikanen geschreven moesten zijn. Dvorák ontdekte veel talent onder de inzenders. "Net als bij ons", schreef hij aan zijn vriend Josef Hlavka, "zijn zij allen min of meer in de Duitse school onderwezen, maar nu en dan schijnt een andere geest, een andere gedachte, een andere kleur door; kortom Indiaanse muziek, zoiets als Bret Harte" (brief van 27 november).

De eerste indruk van Indiaanse muziek kreeg Dvorák dus indirect via de composities van blanke Amerikanen. Gezien zijn drukke werkzaamheden als directeur en de concerten die hij in New York en Boston dirigeerde, kan hij niet veel gelegenheid gehad hebben zelf kennis te maken met de oorspronkelijke Indiaanse muziek toen hij op 20 december de thema's voor een nieuwe symfonie op papier zette. Dvorák begon niet meteen aan dit nieuwe werk omdat hij eerst de cantate The American Flag moest afmaken, waarvan hij de schetsen al voor zijn vertrek in Europa had gemaakt. Zodra hij dit had afgerond, ging hij op 10 januari aan de slag. Het schetsen verliep voorspoedig, want op 24 januari schreef hij aan Jindrich Geisler "Het lijkt wel alsof de Amerikaanse bodem een heilzaam effect heeft op mijn gedachten en ik zou haast zeggen dat je hiervan al iets zou kunnen horen in deze symfonie". Op 24 mei voltooide Dvorák de partituur die hij de titel Z Nového sveta (From the New World) gaf.

Groot succes De premičre van de nieuwe symfonie vond plaats op 16 december 1893 in de Carnegie Hall door de New York Philharmonic Society onder leiding van Anton Seidl. "Het succes was enorm" zo schreef Dvorák vier dagen later aan zijn uitgever Simrock. "Volgens de kranten had nog nooit een componist zo'n succes gehad. Ik was in de loge; de zaal was met het beste publiek van New York gevuld, de mensen applaudisseerden zo lang dat ik hen vanuit de loge moest danken als een koning! ŕ la Mascagni in Wenen (lach niet!). U weet dat ik mij graag aan dergelijke ovaties onttrek, maar ik moest het doen en mijzelf tonen!" Ook in Europa werd de Negende Symfonie enthousiast ontvangen. Herhaaldelijk vertelde Dvorák zijn vrienden dat deze Symfonie Uit de Nieuwe Wereld "essentieel verschilde van zijn eerdere werken". "Misschien is het een beetje Amerikaans, maar ik zou het nooit 'zo' hebben geschreven wanneer ik Amerika nooit gezien had".

Indiaans of Tsjechisch? Alhoewel Dvorák volgens sommigen letterlijk gebruik heeft gemaakt van negro-spirituals (in het eerste deel lijkt een thema ontleend te zijn op de spiritual "Swing low, sweet chariot, coming for to carry me home") heeft de componist dit altijd zeer stellig ontkend. Tsjechische critici konden eenvoudig bewijzen dat de meeste van de passages waarvan beweerd werd dat daarin negroďde elementen centraal staan, op eenzelfde manier de eigen kenmerken dragen van de Tsjechische volksmuziek.