Sergej Prokofjev (1891-1953)

Componisten zijn waardevolle burgers, vooral in een tijd waarin het noodzakelijk is het publieke moreel hoog te houden. Deze gedachte van de Sovjetregering vormde de achtergrond van het tijdens de Tweede Wereldoorlog evacueren van componisten uit gevaarlijke gebieden en het onderbrengen van hen in een huis in Ivanovo. Ver weg van het oorlogsgeweld, voorzien van werkkamers, konden zij daar in alle rust componeren. De meer patriottische componisten onder hen componeerden stukken ter nagedachtenis van de oorlog en met een rotsvast vertrouwen op het behalen van de overwinning. Anderen namen echter de kans waar om in alle vrijheid te componeren zonder de gebruikelijke inmenging van de bemoeizieke ambte-naren die slechts aandrongen op creatieve middelmatigheid. In de zomer van 1944 bewoonde Prokofjev dit huis, naast componisten als Sjostakovitsj, Mias-kovsky, Gličre, Kabalevsky en Katsjatoerian.

Vrije, gelukkige mens Prokofjev schreef tijdens zijn verblijf in Ivanovo in 1944 behalve zijn grootse Achtste Pianosonate ook zijn ambitieuze Vijfde Symfonie. "Een werk dat de men-selijke ziel verheerlijkt…. In de Vijfde Symfonie wilde ik de lof verkondigen van de vrije en gelukkige mens - zijn sterkte, zijn generositeit en de puurheid van zijn ziel. Ik kan niet zeggen dat ik dit thema gekozen heb; het is in me geboren en heeft zichzelf moeten ontwikkelen", aldus Prokofjev.

Triomf Alhoewel de Vijfde Symfonie niet geschreven is als een overduidelijke oorlogscompositie, is het wel bekend geworden als loftuiting van de over-winning. Het optimistische karakter van het werk is daar zeker verantwoordelijk voor, maar het predikaat 'over-winnings-symfonie' heeft dit werk vooral te danken aan een gebeurtenis die vlak voor de premičre plaatsvond. Pianist Svatoslav Richter schreef hierover: "Nooit vergeet ik de premičre van zijn Vijfde Symfonie in 1945, aan de vooravond van de overwinning… Het was het laatste optreden van Prokofjev als dirigent. Ik zat vooraan, op de derde of vierde rij. De grote zaal was zoals gewoonlijk verlicht, maar toen Prokofjev opstond, leek het licht direct van bovenaf op hem te vallen. Hij stond als een beeld op zijn sokkel. En plotseling, toen de stilte viel en de dirigeerstok reeds verheven was, klonken de artillerie-salvo's. Hij wachtte en begon niet eerder dan toen de kanonnen zwegen. Hoeveel gewichtigheid en symboliek sprak daaruit." De premičre van de Vijfde Symfonie was een ware triomf, maar het was tevens het laatste openbare optreden van Prokofjev als dirigent. Drie weken later werd hij tijdens een feest in zijn nieuwe appartement overvallen door een lichte hartaanval. Hij viel van de trap en liep daarbij een hersenschudding op. Alhoewel hij nog acht jaar leefde, is hij nooit geheel hersteld en was hij niet langer meer de innemende en actieve persoonlijkheid die over een tomeloze energie leek te beschikken.

Zinderende lyriek Prokofjevs Vijfde Symfonie begint met een zinderende lyriek. Alle drie hoofdthema's van het eerste deel zijn lange, zingbare melodieën. Het enige niet-lyrische element is een korte scherzo-achtige gedachte die weloverwogen op de achtergrond blijft. Zelfs wanneer het volledige orkest deze gedachte voluit speelt, blijft een van de melodische motieven de boventoon voeren. Het scherzo vormt een groot contrast. Het herbergt een steeds toenemende energie in zich die gevoed wordt door de opzwepende motorische ritmiek. Het derde deel is, net als het eerste, lyrisch maar bevat een enorme, groeiende intensiteit. Het laatste deel blikt op vele manieren terug op de voorafgaande delen. Opvallend is de terugkeer van het hoofdthema uit het eerste deel. De motorische ritmiek uit het tweede deel spelen een grote rol, alhoewel ze hier een meer marsachtig karakter hebben. De steeds toenemende intensiteit zoals in het derde deel, brengt dit laatste deel tot een majestueus einde.