| Jaargang 4, Nummer 2 |
(muziek-staander, standaard, Pult, pupitre, notställ)
De orkestmuzikant kent zijn vele, vaak lastige partijen meestal niet van buiten en speelt van blad. Het notenboek wordt dan geplaatst op een staander, afgeleid van het spreek-gestoelte van redenaars, die betere tijden beloven (mits steun aan hén) of gemaakt naar het voorbeeld van de kansel, van waaraf eens de gesel des geloofs over de volke kwam. Zo zien we op afbeeldingen van de Messiah-uitvoeringen onder Händel in Dublin de musici in strakke formatie achter eenvoudige houten lessenaars. Dit soort simpele staanders hebben hun beperkingen: ze zijn niet in hoogte verstelbaar en het blad is niet draaibaar zodat het licht er vrijwel steeds verkeerd op valt.
Na de eerste wereldoorlog, in een opbloei van huismuziek en amateur-orkesten worden opvouwbare metalen lessenaars bedacht, uitschuifbaar van zit- tot sta-hoogte. Bij de eerste typen met een twee-delig middenstuk en vast bovenblad stonden de poten zóver uiteen dat men er steeds tegenaan stootte. Om kleinere pootjes te kunnen gebruiken moest het middenstuk uit drie inschuifbare stukken gemaakt worden, waardoor de toch al niet grote stabiliteit nog verder afnam. Verschillende oplossingen om het bovenblad draaibaar te maken leverden nog meer gewiebel!
Voor de orkesten met een vaste, goed verlichte repetitieruimte greep men al spoedig terug naarde eenvoudige houten standaard met vast blad. Een volgende stap was het middenstuk uitschuifbaar te maken, niet fraai maar bruikbaar.
Toen in de 60-er jaren de wederopbouw na WO-II voltooid was en men wat ruimer kon gaan leven, uitten vele musici de wens naar een wat fraaiere houten staander voor de huiskamer.
Vanuit Oostenrijk, de VS en Italië werden lessenaars geďmporteerd, eenvoudig of zéér duur. De meeste van deze producten hebben een ronde metalen uitschuifbuis. De schroef om deze buis vast te zetten moet goed worden aangedraaid omdat anders bij het blad-omslaan steeds het bovenblad meedraait. Helaas gaat bij al te ferm aandraaien de schoefdraad stuk (afschuiven langs de nerf-richting), een nieuwe schroef wordt niet geleverd. En men wil wel eens iets anders, iets persoonlijks in huis!
In een klein Eindhovens atelier worden op bestelling lessenaars gemaakt in elke gewenste houtsoort en in model naar keuze. Zo kan in het blad uw geliefde instrument of familiewapen worden afgebeeld of enig ander motief. Van deze lessenaars is de gedraaide middenzuil doorboord met een zes-kantig gat om het meedraaien van het bovenblad te voorkomen. (Een vierkant schuifstuk zou er lomp en primitief uitzien). Het boren van een zeskantig gat over een lengte van ruim 50 cm is niet simpel: men heeft daartoe een lange zeskante boor nodig die zodanig geleid wordt dat hij niet schuin wegloopt. (Slimme techneuten onder u zullen opmerken dat zulke boren niet bestaan: zij hebben gelijk, maar ik wou het eenvoudig houden. In werkelijkheid gaat men uit van een ronde boor die eerst zeskant wordt geslepen.) Het schuifbare middenstuk vastgezet met een houten keg, even doeltreffend en solide als eenvoudig. De pootjes staan op de vloer ca. 40 cm uiteen, wijd genoeg voor grote stabiliteit en dicht genoeg bijeen om niet omgelopen te worden.
Het plankje waarop de muziek staat moet 35 ŕ 40 mm zijn, is dat smaller, dan schuift de bladmuziek er gemakkelijk af, is dat breder, dan kunnen bij omslaan de muziekbladen gemakkelijk inscheuren.
Het bovenblad is kantelbaar, zelfs tot geheel horizontaal. Worden de noten werkelijk te moeilijk kan men altijd nog gaan dirigeren. Bovendien wordt de staander daarmee geschikt als drager vooreen kostbaar boek of album. Na ploijsten wordt het geheel drie maal gespoten met een krasbestendige, half matte lak.
En zo’n weldoordacht, fraai en persoonlijk pronkstuk wordt u aangeboden tegen een uiterst schappelijk vast bedrag, dat in drie decennia niet is verhoogd hoewel de houtprijs meer dan verdubbelde. Dat zij verspreid staan over de gehele wereld, van Nieuw Zeeland tot Scandinavië, van Californië tot in Japan is geen toeval. Maar de meeste staan in Europa en speciaal in Nederland, waar fraaie degelijkheid wordt gewaardeerd.
Met de geringe opbrengst van twee lessenaars kan gedurende 1 jaar de (vak)opleiding worden bekostigd van één der minder bedeelden, die op grond van aard en aanleg door plaatselijke begeleiders worden voorgedragen, zij danken u!
Door:
Bert Strijks